Słownik

Genealogia i podstawowe pojęcia

Termin genealogia powstał ze zbitki dwóch greckich słów: genea, czyli pokolenie, ród, rodzina oraz logos, czyli nauka, teoria. Jest to więc dziedzina, która zajmuje się badaniem historii przodków - ich stopnia pokrewieństwa i powinowactwa. Wyniki poszukiwań przedstawiane są w formie opisowej lub w postaci tzw. drzewa genealogicznego.

Każdy genealog-amator powinien znać podstawowe słownictwo, które funkcjonuje w genealogii. Znajomość tej terminologii na pewno niejednokrotnie ułatwi prowadzone poszukiwania.

Oto podstawowe terminy:

• Ascendenci - Rodzice oraz ich przodkowie (także zwani wstępnymi)
• Descendenci - Dzieci oraz ich potomkowie (także zwani zstępnymi).
• Drzewo genealogiczne - Patrz: Tablica descendentów.
• Filiacja - Relacja genealogiczna pomiędzy osobami z różnych pokoleń, które występują w stosunkach rodzic-dziecko lub ich odmiany (pochodzą bezpośrednio lub pośrednio jedna od drugiej).
• Genealogia - Nauka zajmująca się relacjami osób w rodzinie. Wśród nauk humanistycznych uważana jest za naukę pomocniczą historii; dla genealogów-amatorów jest przedmiotem badań, dziedziną podstawową. W badaniach amatorskich często uważana jest za równoznaczną z historią rodzinną; w ten sposób jest także zaklasyfikowana na Zachodzie Europy oraz w Ameryce Północnej.
• Historia rodzinna - Życiorysy członków tego samego rodu opisane na osnowie genealogii w kontekście historycznym, społecznym, oraz geograficznym. Na historię rodzinną składają się informacje na temat pochodzenia społecznego, majątku, migracji, służby wojskowej, wykształcenia oraz innych danych o członkach rodziny. Niektóre współczesne wersje historii rodzinnej zawierają dane medyczne.
• Karta rodziny - Formularz, w którym zapisywane są dane genealogiczne rodziny monogamicznej (imiona rodziców oraz dzieci, nazwisko panieńskie matki, daty urodzin, ślubów oraz śmierci, imiona i nazwiska małżonków dzieci oraz dziadków). Karty rodziny wykonywane są dla wszystkich rodzin monogamicznych w rodzie. Podstawowy formularz współczesnej genealogii. W języku angielskim Family Group Sheet.
• Koicja - Relacja genealogiczna pomiędzy dwoma osobami płci odmiennej, w wyniku której przyszli na świat potomkowie. Najczęściej spotykaną formą koicji jest małżeństwo, lecz w świetle genealogii nie jest ono wymagane.
• Krewni - Członkowie rodziny, między którymi można odtworzyć więzy krwi (filiacja lub więzy rodzeństwa).
• Linia boczna - Linia pochodząca od wspólnego przodka, lecz bez relacji filiacji (brat, siostra, bratanek, siostrzeniec, wnuk brata).
• Linia matrylinearna - Linia przodków lub potomków wyłącznie kobiecych czyli matka, matka matki, babka macierzysta matki, itp. W linii tej nigdy nie występują mężczyźni, chyba że jako ostanie ogniwo. Genetycznie jest to dziedziczenie mitochondrialne.
• Linia patrylinearna - Linia przodków lub potomków wyłącznie męskich czyli ojciec, ojciec ojca, dziadek ojczysty ojca, itp. W genealogii to linia dziedziczenia nazwiska W linii tej nigdy nie występują kobiety. Genetycznie jest to dziedziczenie po chromosomie Y, który przekazywany jest jedynie z ojca do syna, nigdy do córki.
• Linia prosta - Linia, w której członkowie z różnych pokoleń występują w relacji filiacji (dziadek, pradziadek, syn, wnuczka).
• Po kądzieli - Relacja genealogiczna od strony matki. Każda osoba w drzewie genealogicznym ma przodków po kądzieli i po mieczu, lecz dla dla probanta to oznaczenie nie zmienia się. Po łacinie cognatus, po angielsku distaff - kądziel.
• Po mieczu - Relacja genealogiczna od strony ojca. Każda osoba w drzewie genealogicznym ma przodków po kądzieli i po mieczu, lecz dla dla probanta to oznaczenie nie zmienia się. Po łacinie agnatus czyli po kości. W języku angielskim - bred in the bone.
• Pokrewieństwo - Stosunek genealogiczny wynikający z pochodzenia od wspólnego przodka.
• Powinowaci - Członkowie rodziny, między którymi jednym z ogniw łączących jest koicja. Powinowactwo określa stosunek jednego z małżonków do krewnych drugiego.
• Probant - Tutaj: ja. Ogólnie: osoba będąca ostatnim ogniwem w wywodzie przodków lub osoba, dla której ten wywód jest wykonany. W genetyce klinicznej - osoba, która zgłosiła się na konsultację genetyczną, ale też pierwsza osoba w rodzinie z daną chorobą lub jej objawem (także propositus lub proposita; po angielsku consultand, tego ostatniego nie należy mylić z consultant, czyli lekarzem udzielającym porady).
• Rodowód - Częściowa tablica potomków (tablica descendantów) obejmująca potomstwo męskie i żeńskie lecz tylko w granicach tego samego nazwiska. Rodowód skrócony obejmuje tylko potomstwo męskie.
• Rodzina monogamiczna - Jedna para rodziców i ich dzieci. Uznawana jest za podstawową cząstkę rodu.
• Ród - Osoby związane więzami krwi, pochodzące od jednego przodka zarówno w lini prostej jak i w liniach bocznych.
• Stopień pokrewieństwa - Oznacza odległość genealogiczną między dwiema spokrewnionymi (nie powinowatymi) osobami. W linii prostej, we wszystkich systemach liczony jest w ten sam sposób - liczba pokoleń minus 1 (np. dziadek i wnuk to krewni drugiego stopnia). W linii bocznej w różnych prawodawstwach był on liczony różnorako (prawo rzymskie, prawo kościelne). W genetyce stopień pokrewieństwa jest równy liczbie relacji pomiędzy osobami, niezależnie czy jest to w linii prostej czy bocznej.
  Na przykład: ojciec-dziecko oraz rodzeństwo to krewni pierwszego stopnia, siostry cioteczne - to krewne trzeciego stopnia, wnuk siostrzeńca - jest krewnym czwartego stopnia, prapradziadek - także czwartego, natomiast jego siostra - to krewna piątego stopnia.
• Tablica ascendentów - Także: wywód przodków, często mylnie nazywany rodowodem. Zestawienia osób, od których dana osoba (probant) pochodzi zarówno po mieczu jak i po kądzieli. Po niemiecku: Ahnentafel, używany także w piśmiennictwie anglosaskim.
• Tablica descendentów - Także: drzewo genealogiczne. Jest to zestawienie osób pochodzących od jednej osoby. W tradycyjnej czyli patriarchalnej genealogii z reguły od mężczyzny-protoplasty lub od jednej pary małżeńskiej. Nic nie stoi na przeszkodzie zestawieniu drzewa genealogicznego pochodzącego od antenatki. Pełna tablica descendentów to zapis wszystkich potomków danej osoby.
• Tablica pokrewieństw - Wykazuje wszystkie połączenia genealogiczne pomiędzy jednostkami zarówno po mieczu i po kądzieli; rzadko stosowana w genealogii współczesnej.
• Wywód przodków - Patrz: Tablica ascendentów.

[wg Małgorzata Nowaczyk - Poszukiwanie przodków. Genealogia dla każdego" PIW, Warszawa 2005]